Isang hampas, patay agad. Ito ang ating palaging ginagawa sa mga lamok na nakikita o dumadapo sa ating katawan. Ngunit, paano kung may sakit na nakukuha mula sa kagat ng lamok — bukod sa dengue na pwedeng magresulta ng trahedya.
Mababasa sa artikulong ito:
- Ano ang dengue at mga sakit na nakukuha bukod dito?
- Ano ang mga vector borne diseases?
- Sintomas at Paano maiiwasan ang mga kagat ng lamok
Ano ang dengue?
Ang dengue ay isang impeksyon na dulot ng isang virus. Maaari mo itong makuha kung kagatin ka ng isang nahawaang lamok at ang dengue ay hindi kumakalat sa pagitan ng mga tao.
Karaniwan ang sakit na dengue ay nakikita sa maiinit at mga basang mga lugar ng mundo. Kaya naman, isa ang Pilipinas sa mga bansang laganap ang dengue dahil ito ay tropical country.
Kasama sa mga simtomas ang mataas nito ay ang lagnat, sakit ng ulo, sakit ng kasukasuan at kalamnan, pagsusuka, at pamamantal ng katawan.
Sa ilang mga kaso, ang dengue ay nagiging dengue hemorrhagic fever, na sanhi ng pagdurugo mula sa iyong ilong, gilagid, o sa ilalim ng iyong balat.
Maaari rin itong maging dengue shock syndrome, na sanhi ng malawakang pagdurugo at pagkabigla. Ang mga uri ng dengue na ito ay nakakabahala.
Ayon kay Dr. Janette Calzada, isang pediatric neurologist, sa isinagawang webinar ng theAsianparent Philipines sa aming Facebook page,
“‘Pag mild ang symptoms ng dengue mo, ay maari ka ng gumaling sa loob ng 3 to 4 days, tapos babalik na ulit ‘yung fluids sa ugat mo.”
Mula sa FreePik
4 na uri ng sakit na nakukuha sa kagat ng lamok
Ang Vectorn Borne Diseases ay isang sakit na nagresulta mula sa impeksyon na naihatid sa mga tao at hayop sa pamamagitan ng mga anthropods na kumakain ng dugo, tulad ng mga lamok, ticks at pulgas. Ani ni, Dr. Calzada,
“Ilan sa mga Vectorn Borne Diseases ay lymphatic filariasis, malaria, J encephalitis at chikungunya. Ito ay parepareho na isa sa mga sintomas ay lagnat. Ngunit sa lymphatic filariasis ang pinaka-common ay pamamanas na lubhang delikado.”
1. Lymphatic filariasis
Ang Lymphatic filariasis ay karaniwang kilala bilang elephantiasis. Elephantiasis, dahil pinapalaki nito ang mga ilang parte ng katawan na, nagdudulot ng sakit, matinding kapansanan at stigma sa lipunan.
Ito ay isang napabayaang sakit mula sa tropikal na panahon. Ang impeksyon ay nangyayari kapag ang mga filarial parasite ay naililipat sa mga tao sa pamamagitan ng mga lamok.
Ayon sa World Health Organization (WHO), Umabot sa humigit kumulang, 51 milyong tao ang nahawahan noong 2018, 74% na pagbaba ng bilang mula nang magsimula ang Global Program ng WHO na Tanggalin ang Lymphatic Filariasis noong 2000.
Karagdagan, 648 milyong mga tao naman ay hindi na nangangailangan ng preventive chemotherapy dahil sa matagumpay na pagpapatupad ng mga programa ng WHO.
2. Japanese encephalitis
Ang Japanese encephalitis ay isang sakit na ang pangunahing komplikasyon nito ay encephalitis o pamamaga ng utak—kaya’t nabansagang “brain fever”. Ito ay isang flavivirus, kaparehong virus na nagiging sanhi ng dengue, yellow fever at West Nile viruses.
“Mataas ang mortality rate ng Japanese encephalitis. Parang rule of thirds ‘yan. Meron may ⅓ na magsu-survive na okay, mayroong ⅓ na magsu-survive na pero may disabilities tapos may ⅓ na hindi maganda ang mangyayari,” paliwanag ni Dr. Calzada.
Ilan sa mga madadalas na sintomas:
- Pagkapal ng mga balat
- Pamamaga ng hita, braso, dibdib at ari
Sakit na nakukuha sa kagat ng lamok. | Larawan mula sa Summer photo created by jcomp – www.freepik.com
May dalawang uri ng impeksiyong Japanese Encephalitis
1. Primary Infection, ay sanhi ng direktang impeksiyon mula sa JEV. Ito ay mas seryosong kondisyon.
2. Secondary Infection, ay ang mas karaniwang uri ng JE na sanhi ng post-infectious immune reaction sa impeksiyon sa virus.
Tinawag itong “brain fever” dahil ang karaniwang impeksiyon ay walang infections kitang sintomas kundi lagnat at pagsakit ng ulo.
Ilan sa mga madadalas na sintomas:
- Malalang kombulsyon
- Kasunod na ng kakaiba sa pag-iisip
- Seizures
- Tremors
- Sakit ng ulo
- Paninigas ng leeg at madaling pagkasilaw.
Para naman sa mga sanggol:
- Paninigas ng leeg o stiff neck at nakaumbok na bumbunan
- Matinding sakit ng ulo
- Lethargy, confusion, hemiparesis (panghihina sa isang bahagi ng katawan) opisthotonus (“arching” ng katawan, tulad ng sa tetano)
- Dystonia (abnormal na muscle tone kaya’t may muscle spasm sa apektadong bahagi ng katawan)
- Pagiging sensitibo sa liwanag.
3. Malaria
Ang malaria ay isang sakit na sanhi ng isang parasite. Ang parasite ay kumakalat sa mga tao sa pamamagitan ng mga kagat ng mga nahawaang lamok.
Habang ang sakit ay hindi pangkaraniwan sa mga temperate climate, ang malarya karaniwan sa mga tropikal at subtropiko na mga bansa. Kada taon halos 290 milyong katao ang nahawahan ng malaria, at higit sa 400,000 katao ang namamatay sa sakit.
Ilan sa mga madadalas na sintomas:
Larawan mula sa Freepik
- Lagnat
- Panginginig Pangkalahatang pakiramdam ng kakulangan sa ginhawa
- Sakit ng ulo
- Pagduduwal at pagsusuka
- Pagtatae
- Sakit sa tiyan
- Sakit sa kalamnan o kasukasuan
- Pagkapagod Mabilis na paghinga
- Mabilis na pagtibok ng puso
- Ubo
4. Chikungunya
Ang Chikungunya ay sanhi ng isang Togaviridae alphavirus, habang ang dengue ay sanhi ng isang Flavirideae flavivirus. Karamihan sa mga taong nahawahan ng chikungunya virus ay magkakaroon ng ilang mga sintomas.
- Karaniwang nagsisimula ang mga sintomas ng 5-7 araw pagkatapos makagat ng isang nahawaang lamok.
- Ang pinakakaraniwang sintomas ay lagnat at magkasamang sakit.
- Ang iba pang mga sintomas ay maaaring kabilang ang sakit ng ulo, sakit ng kalamnan, magkasanib na pamamaga, o pantal.
Karamihan sa mga pasyente ay mas maganda ang pakiramdam sa loob ng isang linggo. Sa ilang mga tao, ang pagkasakit ng joints ay maaaring magpatuloy ng maraming buwan.
Ang mga taong nasa panganib para sa mas matinding sakit ay mga buntis, mga matatanda (65 taon), at mga taong may kondisyong medikal tulad ng mataas na presyon ng dugo, diabetes, o sakit sa puso.
BASAHIN:
Bata, namaga ang utak at nag kombulsyon dahil sa kagat ng lamok
Mga dapat gawin para maiwan ang mga ganitong uri ng sakit
1. Takpan ang iyong katawan mula sa itaas hanggang sa daliri ng paa
Takpan ang iyong katawan ng mahabang pantalon at mahabang manggas na mga t-shirt kapag bumibisita sa mga lugar na pinuno ng lamok. Gumamit ng mga damit na proteksiyon tulad ng guwantes, medyas, at sumbrero upang hindi mailantad ang lugar ng iyong balat.
2. Gumamit ng mga mosquito repellant
Ang paggamit ng isang mosquito repellant na mayroong hindi bababa sa 10% ng N-Diethyl-Meta-Toluamide ay inirerekumenda para sa direktang balat. Sapat na ito upang mapataboy ang mga lamok sa iyong paligid.
3. Mag-install ng screen ng pinto / window
Ang mga screen ng pintuan o bintana ay espesyal na ginawa sa mga paraan nanagsisilbi itong daloy ng hangin at sikat ng araw ngunit pinipigilan ang iba pang maliliit na insekto na pumasok sa bahay.
Ang pag-install ng mga screen sa mga pintuan, bintana, at iba pang mga inlet ay maaaring makatulong sa pag-iwas sa Dengue.
4. Mga bagay na maaari mong gawin sa bahay
Larawan mula sa Room photo created by jcomp – www.freepik.com
Ang mga lalaking Aedes na lamok ay madalas na dumarami sa mga stagnant water. Ang pagtiyak na walang tubig na dumadaloy sa mga kaldero ng bulaklak, gulong, timba, mga lumang kagamitan, tubig mula sa aircon, bukas na mga balde, at mga tumutulo na tubo ay maaaring maiwasan ito.
Habang nagkakamping, pinayuhan din nito na lumayo sa mga lugar tulad ng mga lawa, at mga lawa dahil ang mga katawang tubig na ito ay maaaring maging lugar ng pag-aanak para sa mga lamok na sanhi ng sakit.
5. Gumamit ng mga contraceptive
Napaka-bihira, ang dengue ay nakukuha sa sekswal na pakikipag-sex at ang paggamit ng condom ay maaaring makatulong sa pag-iwas sa ganoong pangyayari. Pinapayuhan na huwag makipagtalik na walang gamit na contraceptive sa mga taong nahawahan ng Dengue.
Sources:
MedlinePhilippines , Narayana Health, WHO, CDC, Mayo Clinic
Dito sa theAsianparent Philippines ay mahalaga sa amin ang makapagbigay ng impormasyon na wasto, makabuluhan at napapanahon ngunit hindi ito dapat gawing pamalit sa payo ng doktor, o kaya sa medical treatment. Walang pinanghahawakang responsibilidad ang theAsianparent Philippines sa mga nagnanais na uminom ng gamot base sa impormasyon sa aming website. Kung mayroong agam-agam, ay nirerekomenda naming magpakonsulta sa doktor upang makakuha ng mas malinaw na impormasyon.